เรื่องหลังเลนส์ ตอน.บุญเสริม สาตราภัย
เรียบเรียงโดย ศุภกิตติ์ คุณา
ภาพถ่ายเก่าล้านนาในอดีต ที่ผ่านความทรงจำมาแล้วมากกมาย โดยเฉพาะภาพเก่าประวัติศาสตร์เมืองเชียงใหม่ ส่วนใหญ่เป็นผลงานการถ่ายภาพของตาบุญเสริม ถือว่าว่าเป็นคนบันทึกประวัติศาสตร์หน้าหนึ่งของเชียงใหม่เลยก็ว่าได้
บุญเสริม สาตราภัย หรือที่เรียกกันคุณลุงบุญเสริม เริ่มทำงานครั้งแรกที่ร้านขายปุ๋ยวิทยาศาสตร์ของพี่สาวที่ตลาดต้นลำไย ซึ่งเป็นร้านขายปุ๋ยวิทยาศาสตร์แรกของเมืองเชียงใหม่ ระหว่างที่ทำงานที่นี่ บุญเสริมได้รับการแนะนำและการฝึกสอนทางด้านเทคนิคการถ่ายภาพจากนายแพทย์อุทัย สนธินันท์ พี่เขยซึ่งเป็นช่างฝีมือถ่ายรูปมือดี ด้วยความรักและความมุ่งมั่นในการถ่ายรูป บุญเสริมได้ฝึกฝนเทคนิคการทำงานด้านนี้ตลอดเวลา เมื่อมีเวลาว่างจากการขายปุ๋ยนั้นเขามักออกไปตระเวนถ่ายรูปสถานที่และโบราณสถานต่างๆ ในเมืองเชียงใหม่อยู่เสมอ รวมทั้งมีโอกาสติดตามพี่เขยออกไปถ่ายรูปในต่างจังหวัดต่าง เพราะพี่เขยเป็นหัวหน้าหน่วยควบคุมไข้มาลาเรียภาคเหนือมักจะต้องออกตรวจท้องที่ จนบุญเสริมคุ้นเคยและเป็นที่รู้จักนักหนังสือพิมพ์เชียงใหม่แทบทุกคน เนื่องจากในช่วงนั้นสำนักพิมพ์ต่างๆ ยังไม่มีช่างภาพเป็นของตัวเอง เพราะกล้องถ่ายรูปมีราคาแพง ฉะนั้นเมื่อมีการรายงานข่าวใหญ่ครั้งใด จึงมักจะมาขอให้เขาไปช่วยถ่ายรูปให้
ในปี พ.ศ. 2503 เขาได้เข้าทำงานในกองบรรณาธิการหนังสือพิมพ์คนเมือง ในหน้าที่ผู้สื่อข่าว เขาเคยร่วมคณะสำรวจชนเผ่า “ผีตองเหลือง” กับไกรศรี นิมมานเหมินท์ และเป็นที่มาของสารคดีเรื่องผีตองเหลือง ลงในหนังสือพิมพ์คนเมือง และได้รับรางวัลผลงานยอดเยี่ยมจากมูลนิธิวิชาการหนังสือพิมพ์ หรือรางวัลพูลิตเซอร์เมืองไทย ซึ่งมีพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ เป็นประธาน โดยได้รับโล่เกียรติยศจากพลเอกถนอม กิตติขจร รองนายกรัฐมนตรี (ในขณะนั้น) เมื่อปี พ.ศ. 2506 นับเป็นนักหนังสือพิมพ์ภูมิภาคคนแรกและคนเดียวที่ได้รับรางวัลนี้ เขาทำงานอยู่ที่สำนักพิมพ์คนเมืองจนถึง พ.ศ. 2513 จึงย้ายไปทำงานกับหนังสือพิมพ์ไทยนิวส์จนถึง พ.ศ. 2525 จึงลาออกจากงานหนังสือพิมพ์ไทยนิวส์
ตาบุญเสริม ยังเป็นผู้เชี่ยวชาญประวัติศาสตร์และเหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นในเมืองเชียงใหม่ในช่วง 100 ปีมานี้ โดยมีหนังสือรวมภาพถ่ายที่สำคัญๆ เช่น “เสด็จล้านนา” ที่บันทึกภาพถ่ายเมื่อคราวพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสเชียงใหม่, “เชียงใหม่กับภัยทางอากาศ” ที่รวบรวมภาพถ่ายและข้อมูลสมัยสงครามมหาเอเชียบูรพา, “ล้านนาเมื่อตะวา” ซึ่งมีภาพถ่ายในอดีตของโรงเรียนและตลาดหลายแห่งในเมืองเชียงใหม่ และหนังสืออื่นๆ อีกมากมาย คุณลุงบุญเสริมยังได้บริจาคภาพถ่าย, แผ่นเสียง, กล้องถ่ายรูป และอุปกรณ์ทางการถ่ายภาพสำคัญๆ ให้แก่สำนักหอสมุดของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และมหาวิทยาลัยพายัพอีกด้วย
ตาบุญเสริม เสียชีวิตเมื่อวันที่ 16 สิงหาคม พ.ศ. 2560 อายุ 88 ปี ด้วยโรคชรา ห้วงต้นเดือนมกราคม ปี พ.ศ.2557 ผมมีโอกาสได้สัมภาษณ์ตาบุญเสริม สาตราภัย ในโครงการคนรุ่นใหม่หัวใจ๋ฮักเมือง ตอน ศึกษาตามหาประวัติศาสตร์จากภาพในอดีต ถือว่าเป็นโอกาสที่ดีมาก ที่ได้พูดคุยแลกเปลี่ยนภาพประวัติศาสตร์เมืองเชียงใหม่กับตาบุญเสริม ซึ่งมีอายุมากแล้ว (ณ ขณะนั้น)
อ้างอิง: โลกล้านนา (2551) บุญเสริม สาตราภัย บุคคลทางวัฒนธรรม, สำนักหอสมุด มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และสำนักบริการเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
